OSMANLI ARŞİVLERİNDE İKİZDERE BELGELERİ.
Hiç yorum katmadan ve değiştirmeden tıpkılarını derledim.
Aşağıda 1844-1913 yılları arasında Rize’ye Ferman adlı eserde yer alan Osmanlı belgeleri içinde İkizdere konulu içerikler bulunmaktadır. Bu içeriklerde İkizdere’de nüfus, İkizdere bölgesinin kaza oluşu, eşkiyalık olaylarına ilişkin fermanlar, Kura-yi Seba’nın ileri gelen kişileri, kar ve çığ olayları gibi bazı kayıtları bulacaksınız.
...(Tamamı orijinal belgelerden günümüz Türkçesine çevrilmiş haliyle)
....
Kaza-i Rize İkizdere köylerinde genel (erkek) nüfus verileri 1844
Yıl: 1844, Belge: NFS.d, 1172- 8,9,10
Karye-i Komes (Şimşirli), 193
Karye-i Kafkame Rimakorum (Çağrankaya), 270
Karye-i Vane (Ilıcaköy), 92
Karye-i Ethone (Gürdere), 98
Karye-i Mize (Rüzgarlı), 77
Karye-i Vilkü (Yağcılar), 55
Karye-i Homeze (Demirkapı), 150
Karye-i Manle ve Kapse (Kırazlı ve Ihlamur), 197
Karye-i Kolyav (Bayırköy), 75
Karye-i Haba (Çataltepe), 54
İkizdere bölgesinin ayrı bir kaza oluşu 1853
Yıl: 1853, Belge: İ.MVL,272/10521-7
Rize Kazası’nda görülen bazı sorunların çözümü ve artan eşkiyalık olaylarının önüne geçilmesi için, Erzurum’un İspir Kazası’na bağlı olan İkizdere bölgesinin, ayrı bir kaza olarak teşkilatlandırılması , buraya müdür ve memurlar atanması ve yeteri kadar korucu gönderilmesi yönünde Meclis-i Vâlâ tarafından alınan karar üzerine, gereğinin yapılması konusunda yazılan Padişah (Abdülmecid) iradesi. (24 Mayıs 1853)
Yine aynı numaralı belgede:
Rize Kazası taraflarında asayışın tam sağlanabilmesi ve eşkiyanın durdurulabilmesi için, Erzurum’un İspir Kazası’na bağlı olan İkizdere bölgesi ile Rize’nin Kafkame Deresi (İkizdere Çayı ile Kireçli, Soğanlı, Meles, Göl, Gökçar ve Başköy dereleri güzergahları) bölgesi, Belkü (Velkü, Yağcılar), Kono (Gülderen, Hayrat), Varda (güneyce) ve Cemil (Ortaköy) köylerinin birleştirilerek yeni bir kaza oluşturulması kararlaştırıldığından, gereğinin yapılması ve ihtiyaç duyulan ödeneğin karşılanması konusunda, Sadaret’ten (Başbakanlık) gönderilen emir (15 Haziran 1853) yerlamaktadır.
Of, İkizdere ve Hemşin Kazalarının bir kaymakamlık haline getirilmesi 1856
Yıl: 1856, Belge: A.NKT.NZD, 183/17
Eşkiyanın ortadan kaldırılabilmesi ve huzurun tam olarak sağlanabilmesi amacıyla; Of, İkizdere ve Hemşin kazalarının bir kaymakamlık haline getirilmesi ve Rize Kazası’na bağlanması için Meclis-i Vâlâ’da alınan karar üzerine gereğinin yapılması konusunda, Sadaret’ten (Başbakanlık) Maliye Nezareti’ne ( Maliye Bakanlığı) gönderilen yazıyı (25 Nisan 1856) İçermektedir.
İkizdere bölgesinde eşkiyalık ve yol kesme olaylarının önlenmesi 1856
Yıl: 1856, Belge: İ.DH, 355/23412-1
Rize Kazası’nın İkizdere bölgesinde meydana gelen eşkiyalık ve yol kesme olaylarının artık önlendiği, suçluların yakalanarak mahkemeye sevkedildiği, önceki yıllarda toplanamayan verginin tahsil edildiği, hem Rize Kazası Müdürü Mehmed Bey’in hem de Erzurum Valisi Vecihi Paşa’nın bu hususlarda önemli gayretler gösterdiği, bölge halkının da zaten huzur ve asayişten başka bir şey istemediği konusunda, Vali Mehmed Nesim Paşa tarafından Sadaret’e (Başbakanlık) gönderilen raporu (3 Ağustos 1856) içermektedir.
İkizdere Kazası’nda nüfus sayım işlemi ve askere alma uygulaması 1860
Yıl: 1860, Belge:İ.DH, 458/30477-11
Yeni teşkil edilen İkizdere Kazası’nda nüfus sayımı işleminin tamamlandığı, askere alma uygulamasında ise uygun olan her on kişiden birinin Tersâne-i Âmire (İstanbul Tersanesi) emrinde silah altına alınması için Padişah katından bir ferman yazılmasının gerektiğinin Sadaret (Başbakanlık) makamına bildirilmesi üzerine, bu konuda bir ferman hazırlanması ve gereğinin yapılması konusunda yazılan Padişah (Abdülmecid) iradesini (21 Temmuz 1860) içermektedir.
Kura-yi Seba (İkizdere) Nahiyesi’nde ileri gelen kişilerin isim listesi 1880
Yıl: 1880, Belge: Y.PRK.UM, 2/40-8/3b,4a,4b
Rize Kazası İkizdere Nahiyesi’nde ileri gelen kişilerin isimlerini gösterir liste:
Büberoğlu Hacı Habib Ağa – Çok zengin, çok sevilen ve sayılan bir kişi
Büberoğlu Tufan Ağa – Zengin, sevilen ve sayılan bir kişi
Kotavoğlu Mehmed Ali Ağa – Zengin, sevilen ve sayılan bir kişi
Biraderi Mehmed Ağa – Zengin, sevilen ve sayılan bir kişi
Şeyh Hacı Osman Efendi – Zengin değil, çok sevilen ve sayılan bir kişi
Ekşioğlu Ali Ağa – Zengin, çok sevilen ve sayılan bir kişi
Biraderi Mehmed Ağa – Zengin, çok sevilen ve sayılan bir kişi
Atmacaoğlu Hacı Ali Ağa – Çok zengin, bilinen bir kişi
Kura-yi Seba Nahiyesi 1877, 1878 ve 1879 erkek nüfusu
Yıl: 1880, Belge: Y.PRK.UM,2/40-6
Tahrir-i Emlak Dairesi (Mal Müdürlüğü) tarafından hazırlanan, Rize Sancağı’na ait 1877, 1878 ve 1879 yılları erkek nüfusu verileri. (7 Eylül 1880)
1877 Kura-yi Seba Nahiyesi nüfusu (erkek) 5.590
1878 Kura-yi Seba Nahiyesi nüfusu (erkek) 5.589
1879 Kura-yi Seba Nahiyesi nüfusu (erkek) 5.580
İkizdere Nahiyesi genelinde kar kalınlığı 6 arşın (yaklaşık 5 metre) ve çiğ düşmesi 1896
Yıl: 1896, Belge: Y.PRK.Zb, 17/28
İkizdere Nahiyesi genelinde kar kalınlığı 6 arşını (yaklaşık 5 metre) geçtiği, çiğ düşmesi sonucunda Cimil Ortaköy’de 45 ev, 5 değirmen ve 1 camiin yıkıldığı, çığ altında kalan 180 kişiden ancak 50 kişinin kurtarılabildiği, 600 baş hayvanın da telef olduğu; Cimil Başköy’de ise yine çiğ düşmesi sebebiyle 5 samanlık, 4 ahır, 2 değirmen, 1 köprü ve 1 evin yıkıldığı, burada can kaybı bulunmadığı, ancak 40 baş hayvanın telef olduğu konusunda Zaptiye Nezareti’ne (Polis Bakanlığı) gönderilen telgrafı (23 Şubat 1896) içermektedir.
Türkçe olmayan köy isimlerinin değiştirilmesi 1913
YIL:1913, Belge: DH.İD, 97-2/25-2
Yeni İsmi Eski İsmi Değiştirilme Sebebi
Ayvalık Kabse-i Rize Köyün ayvası meşhurdur
Ballıköy Andırosti Köyün balı meşhurdur
Bayırköy Kolyav –
Cevizlik Bilakurum Köyün cevizi meşhurdur
Cimil Cimil Başköy –
Çağrankaya Kafkame Böyle bilinir
Çamlık Köhser-i Süfla Köyde büyük bir çamlık vardır
Çataltepe Haba-yi Süfla Köydeki tepenin adıdır
Demirkapı Homeze Köydeki bir yerin adıdır
Dereköy Velkü-yi İspir Köydeki derenin adıdır
Diktaş İksenit Köydeki bir taşın adıdır
Eskice Haba-yi Ulya –
Gölyayla Kabahor Köyün diğer adıdır
Hacışeyh Varda Ünlü şeyhlerden biridir
Ihlamur Kabsei-i Of Ihlamur ağaçları çoktur
Ilıca Vane Köyde bir ılıca vardır
İşkencederesi Ethone Köydeki derenin adıdır
Kırazlı Manle Kırazı meşhurdur
Kozluköy Mahura –
Köseli Andır-i Süfla Bu isimle de anılır
Meşe Batran Köydeki ormanın adıdır
Paşaköy Cimil Ortaköy –
Rüzgarlı Mize Çok rüzgar alır
Sivrikaya Köhser-i Ulya Köydeki bir kayanın adıdır
Şimşirköy Komes Şimşir ağacı çoktur
Taşlıköy Andır-ı Ulya –
Tulumpınar Tulumpınar Değiştirilmedi
Yağcılar Velkü-yi Rize Köyün yağı meşhurdur
Yerelma Cevatoz Yerelması meşhurdur
Yetimhoca Cimil-i Süfla Alimlerden biridir (15 Ekim 1913)
İbrahim COŞKUN, Ankara -2012
Kaynak: Rize’ye Ferman, Osmanlı Arşivlerinde Rize Belgeleri, Ankara 2011
(T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü proje ekibi tarafından hazırlanmış, Ankara Rize Dernekleri Federasyonu ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Katkılarıyla yayınlanmıştır.)
